با توجه به اقبال مردم به بازار سرمایه و تاکید دولت بر رشد و ارتقا بازار سرمایه هر روز شاهد گسترش نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه هستیم، با توجه به اینکه آشنایی با نهادهای فعال بازار سرمایه می تواند به سرمایه گذاران و سرمایه پذیران جهت بهره گیری از خدمات ارایه شده توسط این نهادها کمک شایانی نماید، در این نوشتار به نهادهای مالی بازار سرمایه، مجوز و فعالیت آنها می پردازم.
منظور از نهادهای مالی چیست؟
به‌طور کلی نهادهای مالی، سازمان یا موسساتی هستند که نقش واسطه‌های مالی را اجرا می‌کنند. این نهادها باعث می‌شوند که سرمایه‌ها با سرعت بیشتر و با هزینه‌‌ای کمتر در گردش باشند. به بیان دیگر، این نهادها عمدتا امور مالی و سرمایه‌گذاری را اجرایی می‌کنند.
چه نهادهای مالی در حال حاضر در بازار سرمایه ایران فعالیت دارند؟
در حال حاضر نهادهای مالی ذیل در مجموعه بازار سرمایه مشغول به فعالیت هستند که در ادامه می توانید لیست آنها را مشاهده فرمایید.
۱- کارگزاری ها
۳- شرکت های پردازش اطلاعات مالی
قبل از ادامه مطالعه فایل ذیل که توسط معاونت نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار تهیه گردیده است توصیه می گردد.
و اما در ادامه مطالب به دو بخش تقسیم می شود :
بخش اول :قوانین و مقررات عمومی که مرتبط با تمامی نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه است و بخش دوم ضوابط و مقررات خاص هر کدام از نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه:
بخش اول: قوانین و مقررات عمومی مرتبط با تاسیس و فعالیت تمامی نهادهای مالی :
۲- قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور
۳- قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی
۴- قانون مبارزه با پولشویی
هر چند از لینکهای فوق امکان دانلود کامل قوانین وجود دارد اما در ادامه به برخی از مهمترین مفاد قانونی مورد نیاز برای تاسیس و فعالیت نهادهای مالی می پردازم.
۱- قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران:
تعاریف نهادهای مالی :
کارگزار: شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به حساب آنها معامله می کند.
کارگزار / معامله‌گر: شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به حساب آنها ویا به نام و حساب خود معامله می کند.
بازار گردان: کارگزار/ معامله‌گری است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق بهادار معین و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به داد و ستد آن اوراق می پردازد.
مشاور سرمایه گذاری: شخص حقوقی است که در قالب قراردادی مشخص، درباره خرید و فروش اوراق بهادار، به سرمایه گذار مشاوره می دهد.
سبد گردان: شخص حقوقی است که در قالب قراردادی مشخص و به منظور کسب انتفاع، به خرید و فروش اوراق بهادار برای سرمایه گذار می پردازد.
شرکت تامین سرمایه: شرکتی است که به عنوان واسطه بین ناشر اوراق بهادار و عامه سرمایه گذاران فعالیت می کند و می تواند فعالیتهای کارگزاری، معامله‌گری، بازار گردانی، مشاوره، سبد گردانی، پذیره نویسی، تعهد پذیره نویسی و فعالیتهای مشابه را با اخذ مجوز از «سازمان» انجام دهد.
صندوق بازنشستگی: صندوق سرمایه گذاری است که با استفاده از طرحهای پس‌انداز و سرمایه گذاری، مزایای تکمیلی را برای دوران بازنشستگی اعضای آن فراهم می کند.
صندوق سرمایه گذاری: نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه گذاری در اوراق بهادار می باشد و مالکان آن به نسبت سرمایه گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریکند
شرکت مادر (هلدینگ): شرکتی که با سرمایه گذاری در شرکت سرمایه پذیر جهت کسب انتفاع، آنقدر حق رأی کسب میکند که برای کنترل عملیات شرکت، هیات مدیره را انتخاب کند و یا در انتخاب اعضای هیات مدیره مؤثر باشد.
نحوه صدور، تعلیق و لغو مجوز نهادهای مالی:
مطابق با مفاد ماده ۴ قانون بازار صدور، تعلیق و لغو مجوز شرکتهای تامین سرمایه جز وظایف شورای عالی بورس است و صدور، تعلیق و لغو مجوز سایر نهادهای مالی در حوزه وظایف هیات مدیره سازمان است
تأسیس نهادهای مالی موضوع این قانون منوط به ثبت نزد سازمان است و فعالیت آنها تحت نظارت سازمان انجام می شود.
صلاحیت حرفه‌ای اعضای هیات مدیره و مدیران نهادهای مالی:
صلاحیت حرفه‌ای اعضای هیات مدیره و مدیران، حد اقل سرمایه، موضوع فعالیت در اساسنامه، نحوه گزارش‌دهی و نوع گزارشهای ویژه حسابرسی نهادهای مالی موضوع این قانون، باید به تأیید سازمان برسد.
جهت ارسال مدارک و احراز صلاحیت حرفه ای کافی است به سامانه ذیل مراجعه و مراحل مربوطه را انجام دهید
نحوه رسیدگی به تخلفات:
هیات مدیره بورس به تخلفات انضباطی کارگزاران، کارگزار / معامله‌گران، بازار گردانان، ناشران و سایر اعضای خود از هر یک از مقررات این قانون یا آیین نامه‌های ذی‌ربط طبق آیین نامه انضباطی خود رسیدگی می نماید. رأی بورس به مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ قابل تجدید نظر در سازمان می باشد. رأی سازمان قطعی و لازم‌الاجراء می باشد.
نخوه رسیدگی به اختلافات :
اختلافات بین کارگزاران، بازار گردانان، کارگزار/ معامله‌گران، مشاوران سرمایه گذاری، ناشران، سرمایه گذاران و سایر اشخاص ذی‌ربط ناشی از فعالیت حرفه‌ای آنها، در صورت عدم سازش در کانون ها توسط هیات داوری رسیدگی می شود.
هیات داوری متشکل از سه عضو می باشد که یک عضو توسط رییس قوه قضاییه از بین قضات باتجربه و دو عضو از بین صاحبنظران در زمینه های اقتصادی و مالی به پیشنهاد سازمان و تأیید شورا به اختلافات رسیدگی می نماید. رییس قوه قضاییه و سازمان با تأیید شورا علاوه بر نماینده اصلی خود، هر یک، عضو علی‌البدل تعیین و معرفی می نمایند تا در صورت غیبت عضو اصلی مربوط در هیات داوری شرکت نماید. شرایط عضو علی‌البدل همانند عضو اصلی می باشد.
درخواست کناره گیری موقت یا دائم از فعالیت:
در صورتیکه کارگزار، کارگزار / معامله‌گر، بازار گردان، مشاور سرمایه گذاری و سایر تشکلهای مشابه درخواست کناره گیری موقت یا دائم از فعالیت خود را داشته باشند، مراتب را به سازمان، کانون و نیز به بورس مربوط اعلام نموده و مجوز فعالیت خود را نزد کانون تودیع مینمایند. تضمینها و وثایق مربوط تا تعیین تکلیف معاملات انجام شده و سایر تعهدات آنها به قوت خود باقی خواهد ماند. قسمت اخیر این ماده نسبت به کارگزاران، کارگزار / معامله‌گران، بازار گردانان، مشاوران سرمایه گذاری و سایر تشکلهای مشابه که عضویت آنها بر اساس ماده (۳۵) این قانون تعلیق یا لغو میشود، نیز مجری است.
مسئولیت قانونی در خصوص قصور و افشای اسرار اشخاص:
ناشر، شرکت تأمین سرمایه، حسابرس و ارزش یابان و مشاوران حقوقی ناشر، مسؤول جبران خسارات وارده به سرمایه گذارانی هستند که در اثر قصور، تقصیر، تخلف و یا به دلیل ارائه اطلاعات ناقص و خلاف واقع در عرضه اولیه که ناشی از فعل یا ترک فعل آنها باشد، متضرر گردیده‌اند.
کارگزار، کارگزار / معامله‌گر، بازار گردان و مشاور سرمایه گذاری که اسرار اشخاصی را که برحسب وظیفه از آنها مطلع شده یا در اختیار وی قرار دارد، بدون مجوز افشاء نماید، به مجازاتهای مقرر در ماده (۶۴۸) قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵/۳/۶ محکوم خواهد شد.
۲- قانون احکام دایمی برنامه های توسعه کشور:
الزام به ثبت نهادهای مالی نزد سازمان بورس و اوراق بهادار
ماده ۳۶ بند ث – اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل تمامی اشخاص حقوقی که تحت یکی از عناوین نهادهای مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و یا قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی تا کنون تشکیل شده اند و نزد مرجع ثبت شرکتها در سراسر کشور به ثبت رسیده اند و نیز آن دسته از اشخاص حقوقی که موضوع فعالیت اصلی آنها نهاد مالی است، موظفند نهاد مالی تحت مدیریت خود را نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به ثبت برسانند. خودداری از ثبت نهاد مالی تخلف محسوب می شود و فعالیت مدیران آنها مشمول بند (۱) ماده (۴۹) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران است. سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلف است نهادهای مالی را فقط با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت کند و از ثبت نهادهای مالی بدون مجوز خودداری کند. هرگونه تغییرات در اساسنامه و سرمایه نهادهای مالی نیز منوط به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار طبق ضوابط مربوط است. تأیید صلاحیت حرفه ای مدیران نهادهای مالی براساس دستورالعملی است که به تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار می رسد.
الزام ارسال مدارک در سامانه ستان
ماده ۳۶ بند چ – کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که به عنوان مدیران نهادهای مالی، تشکلهای خود انتظام و ناشران اوراق بهادار موضوع ماده (۱۳) قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی مصوب ۲۵ /۹ /۱۳۸۸ انتخاب شده یا می شوند مکلفند مدارک هویت و کلیه اسناد و مدارک مربوط به سوابق شغلی و تحصیلی خود را جهت ثبت در پایگاه اطلاعاتی مدیران مربوطه به سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه کنند. سازمان بورس و اوراق بهادار موظف است مشخصات و سوابق تحصیلی و تجربی مدیران یاد شده را در پایگاه اطلاعاتی مذکور ثبت کند و عملکرد آنها را از حیث رعایت قوانین و مقررات حاکم بر بازار اوراق بهادار و سوابق تخلفاتی و کیفری مربوط به آنها در طول مدیریت در نهادهای مالی و ناشران اوراق بهادار براساس ترتیبات اجرائی که به تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار می رسد منتشر نماید.
۳- قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی:
تعریف نهاد واسط
نهاد واسط؛ یکی از نهادهای مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران است که می‌تواند با انجام معاملات موضوع عقود اسلامی نسبت به تأمین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار اقدام نماید
لزوم برخورداری از صلاحیت حرفه ای مدیران نهادهای مالی
مدیران نهادهای مالی، ناشران اوراق بهادار و تشکل های خود انتظام شامل اعضاء هیأت مدیره و مدیرعامل باید فاقد محکومیت قطعی کیفری مؤثر بوده و از صلاحیت حرفه‌ای لازم برخوردار باشند. در صورت فقدان یا سلب صلاحیت حرفه‌ای نامبردگان، مرجع انتخاب‌کننده موظف است از انتخاب آنان به سمت های یادشده خودداری نموده و یا مدیران انتخاب شده را از آن سمت برکنار نماید. شرایط و معیارهای صلاحیت حرفه‌ای مدیران مذکور صرفاً از حیث تحصیلات و سوابق تجربی مرتبط و همچنین نحوۀ سلب صلاحیت آنها توسط سازمان، به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که به پیشنهاد شورای عالی بورس و اوراق بهادار به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
در مطالب فوق به طور خلاصه به برخی از مهمترین قوانین حاکم بر تاسیس و فعالیتهای نهادهای مالی پرداختم در ادامه به بررسی ضوابط و مقررات مختص هر کدام از نهادهای مالی به تفکیک می پردازم.
هر چند در این لینک تمامی قوانین، بخش نامه ها ، ابلاغیه ها و … در خصوص تاسیس و فعالیت نهادهای مالی در دسترس است اما در ادامه مطالب به بررسی تخصصی هر کدام از نهادهای مالی خواهم پرداخت.
برای مطالعه تخصصی هر کدام از نهادهای مالی لطفا بر لینک مربوطه کلیک فرمایید
۱- سبد گردان :
یکی از مهمترین نهادهای مالی فعال در حوزه بازار سرمایه سبدگردان ها هستند که در این نوشتار به ماهیت، نحوه اخذ مجوز، عملکرد و نقش آنها در توسعه بازار سرمایه خواهم پرداخت.
جهت دستیابی به فایل های لیست سبدهای فعال، گزارش عملکرد سبدها، فایل ها و فرم های مرتبط با سبدها می توانید به لینک پایین مراجعه فرمایید:
۲- شرکت مشاور سرمایه گذاری